Սիրելի ընթերցողներ, այս շարադրանքի շրջանակներում անհնար է մանրամասն և սպառիչ կերպով քննարկել տարբեր թեմաները: Որպես ամփոփում պետք է ասվի, որ 4–րդ և 5–րդ դարերում հաստատված կայսրության եկեղեցին ոչ մի ընդհանուր բան չունի սկզբնական Եկեղեցու վարդապետության և գործերի հետ: Պետք է նաև ասվի, որ Հռոմի եկեդեցուց դուրս եկած մյուս քրիստոնեական եկեղեցիներն էլ չեն համապատասխանում սկզբնական քրիստոնեությանը, և ավտոմատ կերպով չեն կարող լինել Հիսուս Քրիստոսի Եկեղեցին: Եթե շատ ընթերցողների համար այս հայտարարությունը ցավալի է, ուրեմն թող այդ տխրությունը Աստծո կամքը գիտակցելու միջոցով վերածվի Տիրոջ ուրախության և դա լինի նրանց զորությունը: Մինչդեռ, անկասկած, այլևս չի կարելի հանդուրժել, որ ճշմարիտ վարդապետությունը ներկայացվի որպես սուտ, իսկ սուտը՝ որպես ճշմարիտ: Ավանդույթների համաձայն մարդիկ մկրտվում են մտնելու համար որևէ համայնք և կատարում են այնտեղի հրահանգները՝ հաղորդությունը, օծման խոր- հուրդը, մինչև «վերջին օծումը» կամ վերջին «սուրբ ընթրիքը»՝ միշտ հավատալով, որ դրանց միջոցով կփրկվեն: Եկեղեցական ավանդույթների միջոցով մարդկանց պահում են համապատասխան դավանանքների մեջ: Բայց այս ամենը Աստծո հետ կապ չունի և այդպես չի Նա պատվիրել: Այդ բաները շատ հեռու են Քրիստոսից և Նրա բերած հոգիների փրկությունից: Ինչպես որ ամեն մարդ ծնունդի միջոցով գալիս է այս աշխարհ «որպես մարդկային էակ», այնպես էլ հոգևոր ոլորտում նոր ծննդի կարիք ունի: Միայն դրա միջոցով կարող ենք Աստծո զավակ դառնալ և հավիտենական կյանք ունենալ: Կենդանի Աստծո Եկեղեցին բաղկացած է այն մարդկանցից, որոնք անկախ այն բանից, թե որ դավանանքին են պատկանում, անձամբ ընդունել են Քրիստոսին որպես իրենց Փրկիչ: Բոլոր մարդիկ, անկախ իրենց ռասայից, մաշկի գույնից և կրոնական պատկանելությունից, կարող են փրկություն փորձառությունն ունենալ: Աստված չի գործում հաստատությունների հետ, այլ անձամբ ամեն անհատի: «Էկումենիզմին» պատկանող և «Եկեղեցիների համաշխարհային խորհրդում» միավորված երեք հարյուրից ավելի կրոնական, քրիստոնեական հա- մայնքներից ոչ մեկը, ոչ էլ որևէ այլ եկեղեցի իշխանություն չունի փրկություն տալու: Ընդհակառակը, մարդկային, կրոնական գործերով մարդկանց հայացքը շեղում են Փրկչից և նրանց մղում են նայելու իրենց սեփական բարեպաշտական գործերին: Կրոնական գործողությունների և ավանդույթների միջոցով մարդիկ միայն մխիթարվում են: Ճշմարիտ, սուրբգրային քարոզչությունը հարաբերություն է հաստատում Աստծո և մարդու միջև: Միայն նա, ով արժեքավոր է համարում Աստծո Խոսքը և ընդունում է այն, հաղորդակից է լինում աստվածային էությանը: Քանի որ Խոսքը մնում է հավիտյան, բոլոր նրանք, ովքեր այն ընդունում են առանց որևէ բան խառնելու, նույնպես մնում են հավիտյան: Թող այս շարադրանքը օրհնություն բերի ամեն ընթերցողի: Թող Աստծո շնորհքն ու խաղաղությունը բոլորիդ հետ լինի: Էվալդ Ֆրանկ