Պատվերի, հանձնարարության ժամանակ շատ կարևոր է ուշադիր լսելը, ճիշտ հասկանալու համար պատվեր տվողին: Դրա համար ավելի լավ է հանձնարարությունը լսել հենց պատվերը տվողի բերանից: Երրրորդ անձի կողմից լսելու դեպքում որոշ սեփական մտքեր կարող են խառնվել դրան: Բանալի բառը նույնպես մեծ կարևորություն ունի: Մկրտության պատվերի ժամանակ հանձնարարության կենտրոնում «Անուն» բառն է: Մկրտությունը պետք է լինի Անվան մեջ: Քանի որ մկրտության եռամիասնական եղանակը կապված է այսպես կոչված «աստվածային Անձերի» մասին ուսմունքի հետ, պետք է համառոտ կերպով քննարկենք այդ թեման: Բազմաթիվ հրատարակություններում ոչ միայն քննադատվում է մինչև հիմա տարածված մկրտության եղանակը, այլև կասկածի է ենթարկվում Մատթ. 28:19–ում մկրտության եռամիասնական ձևակերպումը: Դոկտոր Կառլհենց Դեշները գրում է. «Հիսուսը չէր ճանաչում ոչ մի Երրորդություն: Մատթեոսի ավետարանում Հարուցյալի բերանում դրված մկրտության պատվերը՝ «մկրտել հանուն Հոր, Որդու և Սուրբ Հոգու», քննադատական հետազոտոթյունների արդյունքում միաբերան բնութագրվել է որպես կեղծում» (Abermals krՊhte der Hahn): Եկեղեցու պատմիչներից մեծ մասը, որոնք խորը հետազոտու- թյուններ են կատարել, այդ ձևակերպումը վերագրում են երրորդության եկեղեցու կողմնակիցներին: Ինչպես հայտնի է, առաքյալների ավետարանները և թղթերը առաջին հերթին գրվել են գլխավորապես եբրայերեն և արամերեն լեզուներով և տարածվել են հրեաքրիստոնեական տեղական եկեղեցիներում: Դրանց միավորումը հունարեն լեզվով Նոր Կտակարանի կանոնի մեջ եղել է այն մարդկանց գործը, որոնք եկել էին հեթանոսությունից և հակված էին Երրորդության մասին պատկերացումներին: Ընթերցելու ժամանակ դա պարզ զգացվում է: Բազմաթիվ թարգմանություններում դեռևս գոյություն ունի 1 Հովհ. 5:7 համարում արված հավելումը: Լյութերի Աստվածաշունչը (1968 թվականի հրատարակություն) տողատակի ծանոթության մեջ ասում է. «7–րդ և 8–րդ համարներում գրված մյուս խոսքերը՝ «Որովհետև երեքն են, որ երկնքում վկայում են՝ Հայրը, Բանը և Սուրբ Հոգին, և այս երեքը մեկ են», որոնք գրված են եղել Աստվածաշնչի նախորդ հրատարակություններում, չկան ո՛չ հունարեն ձեռագրում, ոչ էլ Լյութերի թարգմանության մեջ»: Նեսթլեի «Novum Testamentum Graece et Latine»–ում տողատակի ծա- նոթության մեջ մեզ է ներկայացվում Մատթ.28:19–ի բնօրինակը, որին հավատարիմ էր մնացել եկեղեցական հայր Եվսեբիուսը՝ «En to onomati mou՝ Իմ անունով»: Նույն ծանոթությունն արված է «Greek New Testament»–ի մեջ (Երկրորդ հրատարակություն, 1954, Լոնդոն, «Բայբլ Հաուզ»): Մկրտության այս ձևակերպումը՝ «մկրտեք նրանց Իմ Անունով», սկզբից ի վեր կկանխեր ամեն թյուրիմացություն և կբացառվեին հետագա մեկնությունները: Այնուամենայնիվ Մատթ.28:19 համարը կարող է մնալ այնպես, ինչպես կա, որովհետև մենք գիտենք, որ «Հայրը, Որդին և Սուրբ Հոգին» անուններ չեն, այլ բնորոշումներ, իսկ հավատացյալը պետք է մկրտվի Անունով (եզակի թվով), այսինքն՝ Նոր Կտակարանի Ուխտի Անունով, որով Աստված, որպես Հայր, հայտնվեց Որդու մեջ և Սուրբ Հոգու միջոցով: Այդ անունն է Տեր Հիսուս Քրիստոս: Այսպես, թե այնպես՝ ճիշտը մնում է սա. «En to onomati mou՝ Իմ անունով»: Նույնքան անհասկանալի է, թե ինչպես Նոր Կտակարանի այնքան նշանակալից Ուխտի անունը, մեր Տիրոջ անունը, որի մեջ գտնվում է ողջ փրկությունը, այսինքն՝ Յահշուա՝ «Յահվե–Փրկիչ» անունը տառադարձվեց հունարեն «Հիսուս» անվան: Այդպիսով կորավ այդ անվան իսկական նշանակությունը, այսինքն՝ Հին Կտակարանի «Յահվեն» Նոր Կտակարանի «Յահշուան» է: Մենք գոհանում ենք Տիրոջից, որ այդ Անունը ընդունում է այնպես, ինչպես հնչում է ցանկացած լեզվում, որովհետև գիտի, թե ինչ նկատի ունենք: Աստծո համար անունները և անվանումները կարևոր են, որովհետև դրանց միջոցով ավելի հստակ է երևում, թե ինչի մասին է խոսքը: Ես.7:14 և 9:5 համարներում ասվում է, որ Որդին, ում ծնունդը մեզ հաղորդվել էր, պետք է լինի «Էմմանուել», այսինքն՝ «Աստված մեզ հետ»: Իշխանությունը հանգչում է Նրա վրա, որ ծնվեց որպես Մանուկ, ով տրվեց մեզ որպես Որդի: Նրա Անվան մեջ ամփոփված է ամեն բան՝ Սքանչելի, Խորհրդական, Հզոր Աստված, Հավիտենության Հայր, Խաղաղության Իշխան: Մինչդեռ Աստված թույլ տվեց թյուրիմացությունը, որպեսզի սկզբից մինչև վերջ միայն Իրենները հայտնություն ունենային: Մկրտության մեջ փրկագնվածները միանում և ընծայվում են Փրկչին, ով նրանց գնեց այդքան մեծ գնով: Փրկիչը Անուն ունի: Այդ Անվան մասին է խոսքը: Նաև պետք է, որ այն կանչվի հոգու փրկության համար, որովհետև գրված է. «Եվ այնպես կլինի, որ ամեն ոք, ով Տիրոջ անունը կանչվի, կփրկվի» (Գործք 2:21): Եբրայերեն «յաշա» բառը մեր լեզվով «փրկել» բառն է (Ելից 14:30 համարի տողատակի ծանոթություն. անգլերեն Սկոուֆիլդի Աստվածաշունչ): Հավատքի կյանքում ամեն բան կատարվում է այդ Անունով՝ փրկությունը, բժշկությունը և այսպես շարունակ: Նրա Անվան, այսինքն՝ Հիսուսի (Յահշուա) Անվան առջև ի վերջո կծալվի ամեն ծունկ և ամեն լեզու Նրան Տեր կդավանի (Փիլիպ.2:9–11): Նրա Անունով դևերը ենթարկվեցին յոթանասուն աշակերտներին, որոնց Տերն ուղարկել էր (Ղուկ.10:17): Հարուցյալ Տերն ասում է Իր ավետարանչության պատվերի մեջ. «Իմ անունով դևեր կհանեն» (Մարկ.16:17): Նրա Անունով պետք է քարոզվի բոլոր ազգերին ապաշխարություն և մեղքերի թողություն (Ղուկ.24:47 և այլ համարներ): Մկրտության ժամանակ նույնպես կարևոր է Անունը, որի մասին խոսեց Պետրոսը՝ ասելով, որ երկնքի տակ մարդկանց տրված ուրիշ անուն չկա, որով կարելի լինի փրկվել (Գործք 4:10–12): Որդին եկավ Հոր Անունով (Հովհ.5:43ա) և Իր մկրտությամբ կատարեց ամեն արդարություն (Մատթ.3:15): Նա, ով Նրան չի ընդունում՝ կանչելով Նրա Անունը, կընդունի «ուրիշին», որը գալիս է մեծ տիտղոսներով, բայց միշտ սեփական անունով (Հովհ.5:43բ): Հովհ.17–րդ գլխի քահանայապետական աղոթքում Հիսուսն ասում է. «Քո անունդ հայտնեցի այն մարդկանց, որոնց աշխարհից տվեցիր ինձ» (հ.6), որովհետև դա նախօրոք ասվել էր Սաղմ.22:22 համարում. «Ես քո անունը կպատմեմ իմ եղբայրներին, ժողովրդի մեջ կօրհնեմ քեզ»: Հիսուսն աղոթեց. «Ով սուրբ Հայր, քո անունով պահիր նրանց, որոնց ինձ տվեցիր… և ես քո անունը նրանց ճանաչել տվեցի ու ճանաչել կտամ» (Հովհ.17:11, 26): «… որքան նրանցից ավելի փառավոր անուն ժառանգեց» (Եբր.1:4): Ուրեմն Որդու Անունը Հոր Անունն է: Պետրոսը՝ առաջին ժամի մարդը, որին Տերն Ինքը տվեց երկնքի Թագավորության բանալիները, այսինքն՝ աստվածային համապարփակ իշխանություն, բացահայտեց մկրտության խորհուրդը, երբ կենդանի Աստծո Եկեղեցու ստեղծման օրը, Պենտեկոստեի օրը պատվիրեց. «Ապաշխարեցե՛ք և ձեզանից ամեն մեկը թող Հիսուս Քրիստոսի Անունով մկրտվի…» (Գործք 2:38): Նորկտակարանյան Եկեղեցին հավիտյան կապված է այս սկզբնական օրինակի հետ: Սկզբնական քրիստոնեության մեջ և անմիջապես առաքելական ժամանակաշրջանին հաջորդող ժամանակներում միայն հավատքի եկածներն էին մկրտվում, ինչպես որ պատվիրվել էր. «Ով որ հավատա ու մկրտվի, կփրկվի» (Մարկ.16:16): Դա կատարվում էր միայն մեկ ընկղմումով և բացառապես Տեր Հիսուս Քրիստոսի Անունով (Գործք 2:38՝ Պետրոսը Երուսաղեմում, Գործք 8:16՝ Փիլիպոսը Սամարիայում, Գործք 19:5՝ Պողոսը Եփեսոսում և այլ օրինակներ): Սկզբում դա չի կատարվել եռամիասնական ֆորմուլայով, ինչպես այդ մասին միաձայն վկայում են պատմական աշխատությունները: Հովհաննես Մկրտիչը ժողովրդին ապաշխարություն էր քարոզել, և բոլոր նրանք, ովքեր զղջում էին իրենց մեղքերի համար, մկրտվում էին Հորդանան գետում (Մատթ.3:1,2): Նա այդ անում էր մի վայրում, որտեղ շատ ջուր կար, ինչպես վկայում է Հովհաննեսը, այսինքն՝ այնտեղ, ուր ջուրը բավականին խորն էր, որպեսզի կարողանար լիովին ընկղմեր մկրտվողին: Դրա համար ջուրը պետք է հասներ գոնե ծնկներին: Այդպես Փրկիչը մկրտվեց՝ օրինակ ծառայելու փրկագնվածներին: Փիլիպոսի և իշխանի մասին գրված է Գործք 8:38 համարում. «Երկուսն էլ՝ Փիլիպոսն ու ներքինին, ջուրն իջան, և նա մկրտեց նրան»: Գրված չի. «Ջուր սրսկեք կամ լցրեք մկրտվողների վրա»: Ոչ էլ առաքյալը խոսել է կնքահոր կամ օծման խորհրդի մասին: Ուշագրավ է, որ ջրցողումն ու սրսկումը սկսվել են միայն եռամիասնական ֆորմուլայի ներմուծումից հետո: Եկեղեցու ողջ պատմության ընթացքում ոչ մի անգամ Տեր Հիսուս Քրիստոսի Անունով մկրտության ժամանակ որևէ մեկի վրա ջուր չեն լցրել կամ սրսկել, այլ բոլորն էլ մկրտվել են ընկղմումով: Ինչպես բոլորը պետք է իմանային, ոչ աստվածաշնչյան մկրտությունը ներմուծվել է բռնի քրիստոնեացման ժամանակաշրջանում, Հռոմեական կայսրությունում: Իրականում հեթանոսները հավատացյալ չէին դառնում Ավետարանի քարոզչության միջոցով այլ պետության ուժով, եռակի ջրցանման կամ սրսկման միջոցով անվանական քրիստոնյաներ էին դարձնում երիտասարդներին և ծերերին, մեծերին և փոքրերին: Դրանով փորձում էին բացատրել, որ մկրտության միջոցով մարդիկ շնորհք են ստանում: Մինչդեռ աստվածաշնչյան կարգն այսպիսին է՝ քարոզել առաջարկելով շնորհք, հետո ընդունել այդ շնորհքը հավատքով և այնուհետև մկրտվել՝ որպես հավատքի հնազանդության հաստատում. «Եվ նրանք, ովքեր նրա խոսքը հոժարությամբ ընդունեցին, մկրտվեցին…» (Գործք 2:41): Մկրտության միջոցով մկրտվողը վկայում է, որ Աստծո շնորհքի գործը կատարվել է իր ներքին էության մեջ: Նախ ստանում են մեղքերի թողությունը, հետո՝ հավատքով արդարացումը և այնուհետև մկրտվում են: Մկրտությունը բարի խղճմտանքի վկայությունն է առ Աստված (1 Պետր.3:21): Սուրբ Գիրքը չի ճանաչում «ներման» և «վերստին ծննդյան» մկրտություններ: Աստված մեզ ներման պարգևը տվել է Քրիստոսի զոհով, Աստծո Գառան Արյունով, որը վերցնում է աշխարհի մեղքը: Մկրտությունով հաստատում ենք, որ ներվել ենք և փրկություն ստացել: Աստվածաշնչում չկա թեկուզ մի դեպք, որի ժամանակ մկրտած լինեն եռամիասնական ֆորմուլայով, ջրցողման կամ սրսկման միջոցով: Ոչ միայն Պողոս առաքյալը ճիշտ է մկրտել,այլև վկայում է, որ ինքն էլ նույն կերպ է մկրտվել. «Կամ չգիտե՞ք, թե մեզանից քանիսը, որ Հիսուս Քրիստոսով մկրտվեցին, նրա մահվանը մկրտվեցինք» (Հռոմ.6:3): Անկախ այն բանից, թե իրոք բնագրում Մատթ.28:19 համարը այդպես է գրված եղել թե ոչ, աշակերտները ճիշտ հասկացան մկրտության պատվերը և նույն կերպ էլ կատարեցին: Եթե երրորդության կողմնակիցները հունարեն բնագրի «En to onomati mou՝ Իմ անունով» նախադասությունը փոխարինել են «Հանուն Հոր, Որդու և Սուրբ Հոգու» ֆորմուլայով, պատճառն այն է, որ մոլորվել և խաբվել են հակառակորդի կողմից և իրենց վրա են վերցրել ծանր և անուղղելի մեղք: Դրա համար նրանք պատասխան կտան «վերջին դատաստանի» ժամանակ և պատիժ կկրեն: Երբ մտածում ես, որ հեթանոսությունից վերցված Երրորդության վարդապետությունը ուղղակի կապ ունի եռամիասնական մկրտության ֆորմուլայի հետ, հավանական է դառնում, որ քննադատական հետազոտողները կարող էին իրավացի լինել Մատթ.28:19 վերաբերյալ իրենց դատողություններում: Մինչդեռ Աստծո զավակները արդեն ամենախավար միջնադարում և նաև այսօր ճշմարիտ հավատք և լույս են ունեցել քրիստոնեական, սկզբնական մկրտության վերաբերյալ: Հիսուս Քրիստոսի Եկեղեցին անընդհատ մնաց առաքյալների վարդապետության մեջ, բայց ոչ երբեք որպես պաշտոնական եկեղեցի, այլ միշտ միայն որպես «փոքրիկ հոտ», որը հալածվում է պետական Եկեղեցու կողմից: Բռնի քրիստոնեացման շրջանում ողջ ցեղեր և ժողովուրդներ ստիպված եղան ընդունել քրիստոնեական կրոնը կայսրության եկեղեցու դրդմամբ, սակայն առանց անձնական հարաբերություն ունենալու Քրիստոսի հետ: Բացի այդ, մինչև այսօր մանուկների ջրցողումը նույնպես հարկադրող մի- ջոց է: Մանուկը չի կարող ոչ մի որոշում ընդունել դրա վերաբերյալ՝ ո՛չ կողմ, ո՛չ դեմ: Այն փաստը, որ բազմաթիվ մարդիկ են դուրս գալիս եկեղեցուց, հաստատում է, որ նրանք համաձայն չեն այն բանի հետ, ինչ իրենց հետ արել են: Մյուսները հաճախ մնում են իրենց կրոնի անդամներ, որպեսզի պատշաճ թաղում ունենան և բարի հիշատակ թողնեն: Իսկ ինչ վերաբերում է ճշմարիտ հավատքին, պետք է անձամբ և գիտակցաբար Հիսուս Քրիստոսին ընդունել որպես Փրկիչ, որի մեջ միայն գտնվում է մեր հոգիների փրկությունը: Միայն Նրան ընդունողը կընդունվի Նրա կողմից: Աստվածաշունչը ոչինչ չգիտի «եկեղեցական խորհուրդների» մասին: Հիսուսը երբեք չի խոսել «մկրտության» խորհուրդի կամ էլ որևէ այլ խորհուրդի մասին, ոչ էլ այդպես է կոչել որևէ կրոնական գործողություն: Հավատացյալ դարձողները, ինչպես մկրտության պատվերում նախօրոք շեշտվել էր, մկրտվում էին մեկ ընկղմումով անձնական որոշում ընդունելուց հետո: Մկրտությունը խորհրդանշում էր նրանց թաղումը Քրիստոսի հետ. «Նրա հետ մկրտությամբ թաղվեցիք, որով նրա հետ էլ հարություն առաք՝ հավատալով Աստծո զորությանը, որ մեռելներից հարություն տվեց նրան: Եվ ձեզ, որ մի ժամանակ մեռած էիք մեղքերի ու ձեր մարմնի անթլփատության մեջ, իր հետ կենդանացրեց՝ մեր բոլոր մեղքերը ներելով» (Կողոս. 2:12,13): Միայն նա, ով մեռել է Քրիստոսի հետ, ով ուրացել է իր սեփական «ես»–ը, կարող է թաղվել Նրա հետ. սա խորհրդանշում է ջրի մեջ լրիվ ընկղմումը: «Ջրի գերեզմանից» դուրս գալը ցույց է տալիս, որ մկրտվածը հարություն է առել Քրիստոսի հետ և Նրա հետ քայլում է կյանքի նորոգության մեջ (Հռոմ.6:4): Ջրի մկրտոթյամբ մկրտվողը հռչակում է, որ ինքը պատկանում է Աստծուն: Իսկ Սուրբ Հոգու մկրտությամբ Աստված է հռչակում, որ հավատացյալը Իրեն է պատկանում: Աստվածաշունչը ընդունում է միայն նրա մկրտությունը, ով քարոզչությունը լսելով՝ հավատացել է, որ Հիսուս Քրիստոսը Իր անձնական Փրկիչն է: Հավատքը լսելուց է, իսկ լսելը Աստծո Խոսքից (Հռոմ.10:17): Նա, ով ուզում է վիճել՝ ասելով, որ բանտապետը մկրտվեց իր ողջ ընտանիքով, և կարելի է ենթադրել, որ ընտանիքում երեխաներ էլ կային, թող մտածի, որ քարոզչության ընդունումը որոշակի հասունություն է ենթադրում: Գրված է. «Եվ Տիրոջ Խոսքը խոսեցին նրան և բոլոր նրանց, ովքեր նրա տանն էին» (Գործք 16:32): Միայն դրանից հետո է ասվում, որ նրանք մկրտվեցին ողջ ընտանիքով, այն բանից հետո, երբ բոլորը հավատացյալ դարձան: Այստեղ էլ նախ եղավ քարոզչությունը, որը հավատք բերեց, և նոր միայն կատարվեց մկրտությունը: Միսիոներական պատվերը պետք է կատարել և դրան հետևել ճշգրիտ կերպով, ինչպես այդ երևում է սկզբնական քրիստոնեության առաքյալների գործերում: Նա, ով միայն կրկնում է մկրտության պատվերը որպես տպավորիչ կախարդական ֆորմուլա, բոլորովին չի հասկացել, թե ինչի մասին է խոսքը: Իսկ նա, ով վիճում է՝ ասելով, որ Հիսուսի խոսքերն ավելի կարևոր են, քան առաքյալների խոսքերը, կամ, որ դրանց միջև հակասություն կա, քանդում է Նոր Կտակարանի ողջ հիմքը: Մինչդեռ Աստվածաշնչի ամեն խոսք Աստծո Խոսքն է և մնում է հավիտյան: Մինչդեռ Աստծո մոտ չկան փաստարկումներ, մեթոդներ, դրույթներ և հակադրույթներ. Նրա մոտ և Իրեն պատկանողների համար ուժի մեջ է մնում միայն Խոսքի «ԱՅՍՊԵՍ Է ԱՍՈՒՄ ՏԵՐԸ»: Վարդապետական սխալները միայնակ չէին կարող գոյատևել. նրանք միշտ խառնվում են Ճշմարտության հետ, բայց խորքում միշտ մնում են սուտ, որը նման է ճշմարտությանը: Այսպես, ոմանք մնում եմ մկրտության վերաբերյալ թեմայի հետ, ուրիշներն էլ մնում են Ճշմարտության հետ և ճշմարիտ կիրառության: Եկեղեցու պատմությունը քննարկող բազում աշխատություններից քրիստոնեական մկրտության սկզբնական եղանակը հաստատվում է նաև Լյուբլինի (Լեհաստան) համալսարանի «KATOLICKA ENCYKLOPEDIA» հանրագիտարանում. այդ հրատարակության պատվո հանձնաժողովին է պատկանում նաև Կառոլ Վոյտիլան, այսինքն՝ Հովհաննես Պողոս II պապը: Ճիշտ հասկացողությունը գալիս է միայն այն դեպքում, երբ Հարուցյալը Սուրբ Հոգով խոսում է մեզ հետ, ինչպես մի ժամանակ՝ Իր աշակերտների հետ Աստծո թագավորության մասին (Գործք 1:1–3) կամ ցույց է տալիս Սուրբ Գրքում գրվածի իրականացումը, ինչպես ցույց տվեց Էմմաուս գնացող աշակերտներին (Ղուկ. 24–րդ գլուխ): Նրանք, ովքեր գիտեն եբրայերեն, հունարեն և լատիներեն լեզուները, տարբեր արդյունքների են հասնում: Այսպիսով, ինտելեկտուալ գիտությունը և լեզուների իմացությունը բավարար չեն: Պետք է, որ այդ բաները բացահայտվեն Աստծո Հոգով: Ինչպե՞ս է դա հնարավոր. մարդիկ գիտեն, թե ինչպես են առաքյալների ժամանակ առաջին քրիստոնյաները ճիշտ կատարել մկրտությունը, բայց շարունակում են կառչած մնալ մկրտության ոչ սուրբգրային եղանակից: Ո՞վ է սխալվում. մի՞թե առաքյալները, որոնք այդ պատվերը ստացել են անմիջապես հարուցյալ Տիրոջից և հաստատվել են Նրա կողմից: Իհարկե ո՛չ: Իր հարությունից հետո քառասուն օրվա ընթացքում Տերը նրանց սովորեցրեց այն ամենը, ինչ վերաբերում էր Աստծո արքայությանը: Սխալվել են հեթանոսությունից եկած եկեղեցական վարդապետները, որոնք բոլորովին չեն ճանաչել Տեր Հիսուսին և բոլոր նրանք, ովքեր շարունակել են մնալ մի ավանդույթի մեջ, որը նրանցից ոչ մեկը չի կարող ապացուցել սուրբգրային ձևով: Աստվածաշնչին հավատարիմ քրիստոնյաները հավատում են այն բանին, ինչ պատվիրել է Նա, ով հաղթականորեն հարություն է առել մեռելներից և ինչ, որ կիրառել են Նրա առաքյալները: Համաձայն Գործք առաքելոց գրքի՝ սկզբնական Եկեղեցին հավիտյան մնում է որպես ճշմարիտ օրինակ Նոր Կտակարանի Եկեղեցու ողջ ժամանակաշրջանում (Գործք 2:42): Նորից ու նորին մարդիկ հարցեր են տալիս Երրորդության վարդապետության և եռամիասնական մկրտության վերաբերյալ: Մի՞թե պետք է շարունակենք ընդունել, որ օտար վարդապետությունները ներկայացվեն որպես սուրբգրային, այն դեպքում, երբ Աստվածաշունչը չի վկայում դրանց մասին: Ընդունելո՞ւ ենք այն, ինչ ներկայացվում է որպես «քրիստոնեական», բայց Քրիստոսից չի և ոչ մի կապ չունի Նրա հետ: Կարո՞ղ ենք թույլ տալ, որ «առաքելական» անվանեն այն, ինչի մասին առաքյալները ոչինչ չեն իմացել, ինչպես, օրինակ՝ «Առաքելական հավատո հանգանակը», կամ «Տասներկու առաքյալների վարդապետություն» կոչված լիովին հակասուրբգրային գրվածքը, որը հայտնի է «Դիդախե» անվամբ: Աստծո մոտ արժեք ունի միայն այն, ինչ հստակ կերպով ասում է Սուրբ Գիրքը և ոչ թե այն, ինչ որոշվել է տիեզերաժողովների ժամանակ, հռչակվել դոգմաների պատմության մեջ և փոխանցվել որպես առասպելներ: Երեք Անձերի վարդապետությունից առաջացավ մկրտության եռամիասնական եղանակը, կամ էլ մկրտության պատվերի սխալ հասկացողությունից առաջացավ երեք Անձերի վարդապետությունը: Երկուսն էլ խորթ են Աստվածաշնչին և առաքյալների գործերին: Երրորդության վարդապետությունը և եռամիասնական մկրտությունը հանդիսանում են այն հիմքն ու սյուները, որի վրա հաստատված է Հռոմեական կայսրության եկեղեցին: Աստվածաշնչյան լեզվով ասած՝ այստեղ է «գազանի դրոշմը»՝ «մայր եկեղեցու» դրոշմը, որը կրում են բոլոր «դուստր–եկեղեցիները»: