Ուշագրավ է, որ աշխարհիկ գրողները զգալիորեն ավելի անկեղծ և ճշգրիտ են իրենց տեղեկությունների մեջ, քան կրոնավորները: Երրորդության վարդապետության պաշտպանները պետք է նաև ուրիշ թեմաների համար քննեն ոչ միայն իրենց դավանանքի վարդապետական գրքերը, այլև չեզոք տեղեկատուներ և անկախ աղբյուրներ, մանավանդ եթե խորհրդի համար Աստվածաշնչին չեն դիմում և այն չեն ընդունում որպես միակ ընդունելի չափանիշ: Երրորդության թեման քննարկող բոլոր հանրագիտարաններում միաձայն ասվում է, որ այդ բառը չկա ո՛չ Հին, ո՛չ էլ Նոր կտակարանում: Քրիստոնեության առաջին դարերում «Երրորդությունը» լիովին անծանոթ էր: Քրիստոսաբանական վիճաբանությունները սկսվեցին միայն Դիոկղետիանոսի օրոք (301–312) քրիստոնյաների վերջին ընդհանուր հալածանքների ավարտից հետո: Հատուկ դրա համար Կոստանդինոսը հրավիրեց Նիկիայի տիեզերաժողովը (325), որովհետև նա շահագրգռված էր կայսրության քաղաքական միությամբ: Միաբանություն և համաձայնություն չկար տիեզերաժողովի հռետորների՝ Աթանասի և Արիոսի միջև, ոչ էլ տարբեր ուղղությունները ներկայացնող երկու հարյուր հիսունից ավելի մարդկանց միջև: Դրան հաջորդեցին հետագա տիեզերաժողովները: Վիճեցին, ձևակերպեցին և Աստվածությունը ներկայացրին սեփական պատկերացումների համաձայն: Շատերն են պայքարել Ճշմարտության համար, նաև հայտնի աստվածաբանները: Մինչդեռ նրանք այդ արեցին առանց ազատվելու իրենց ժառանգած սխալ, ավանդական գաղափարներից: Այս երկուսը՝ Խոսքը և մեկնությունը, չեն կարող միաժամանակ գոյություն ունենալ, չես կարող միաժամանակ ունենալ ճիշտն ու սխալը: Երբ մեկնակետը սխալ է և չի բխում Աստվածաշնչից, ինչպե՞ս կարող է արդյունքը ճիշտ լինել և միաձուլվել Աստվածաշնչի հետ: Պրոֆեսոր Էմիլ Բրուները խոսել է այս թեմայի վերաբերյալ «Եռամեկ Աստված» վերնագրով աշխատության մեջ: Այս թեմայի վերաբերյալ ներքո- հիշյալ հատվածները մեջբերվում են նրա գրքի 16–րդ գլխից, 208–244 էջե- րից. «Հուդայականությունը, իսլամը և ռացիոնալ թեիզմը ունիտար են:Մյուս կողմից պետք է անկեղծորեն խոստովանենք, որ երրորդությունը քարոզչության թեմա չի եղել Նոր կտակարանի սկզբնական քրիստոնեության համար, ոչ էլ որևէ ժամանակաշրջանում եղել է քրիստոնեական եկեղեցու պարզ հավատքի կենտրոնական բովանդակություն: Այսպիսով, արդյո՞ք երրորդությունը քրիստոնեական աստվա- ծաբանության կենտրոնն է, բայց ոչ քրիստոնեական հավատքի: Ինչպե՞ս կարող է աստվածաբանության և հավատքի միջև այսպիսի հա- կասություն լինել: Թե՞ դա հիմնված է ողջ եկեղեցական վարդապետության ձևակերպման գործընթացի սխալ զարգացման վրա»: «Սկզբնական եկեղեցին ապրում էր այն փաստով, որ Որդու միջոցով ուներ Հորը, և Հոր ու Որդու հետ կապված էր Սուրբ Հոգու միջոցով»: «Ինչպես մարգարեն էր ճանաչեցնում Իրեն հայտնված Աստծո Խոսքը և ընդունելի դարձնում այն, այնպես էլ հիմա Հիսուսն Ինքը, որ եկավ»: «Նա, որ Աստծո իսկական պատկերն է, մեզ կերպարանակից է անում Աստծո պատկերին»: «Որդին Հոր հայտնությունն է. Հիսուսին Տեր կանչելով՝ կանչում ենք Նրան, ով հավիտենությունից ի վեր միակ Տերն է, որովհետև միայն Հիսուսով ենք Նրան ճանաչում այնպես, ինչպես Ինքն է ուզում ճանաչվել, և Նրան ունենք այնպես, ինչպես Ինքն է ուզում Իր անձը մեզ տալ»: «Դա հանգեցնում է սրան. Որդու մեջ և միայն Նրանով մենք ունենք Հորը, Որդու միջոցով և միայն Նրա միջոցով ստանում ենք Սուրբ Հոգին, նաև ճանաչում ենք Հորը և մասնակից դառնում Սուրբ Հոգուն մի այն Որդու միջոցով»: «Եռամեկ» Աստծո գաղափարը սկզբնական քրիստոնեության քա- րոզչության մաս չի կազմում»: «Հիսուս Քրիստոսի մեջ սուրբ և ողորմած Աստված հանդիպում է մեզ բացահայտվելով, հաշտվելով և փրկելով: Սուրբ Հոգու միջոցով Նա պատմական փաստը դարձնում է ներքին փորձառություն և մեզ հաղորդակից է դարձնում Իր հետ»: «Միայն այն դեպքում, եթե ճիշտ է, որ Աստված Քրիստոսի մեջ էր, ճիշտ է նաև, որ Նա մեզ հաշտեցրեց Իր հետ»: «Միայն ինքնուրույն խոսող, գործող Աստծո անձնական ներկայությունն է կատարյալ հայտնությունը և հաշտեցումը, և դա կատարվեց Հիսուս Քրիստոսով»: «Այսպիսով, Որդին գոյություն ունի միայն մարմնավորումից հետո: Բայց Նա ճշմարիտ Աստվածն է: Այսպիսով, Քրիստոսը դառնում է մի տեսակ աստվածահայտնություն (թեոֆանիա) և Աստված Ինքը, Հայրը կրում է մահվան տագնապը…»: Անշուշտ, պրոֆեսոր Բրուները գիտեր Պողոսի վկայությունը. «Աստված էր Քրիստոսի մեջ, որ աշխարհն Իր հետ հաշտեցրեց» (2 Կորնթ.5:19): Այդպիսի ճշգրիտ և հրաշալի փաստարկումը ներկայացվել է Երրորդության ճամբարին պատկանող աստվածաբանության պրոֆեսորի կողմից: Թույլ տվեք մեջբերել այլ պատմական աշխատություններ, որոնք քննարկում են այս թեման: Դրանք ամեն մարդու մտածելու առիթ կտան, և գուցե, շատերը դուրս կգան իրենց ապահովության զգացողությունից: «The paganism in our Christianity» («Հեթանոսությունը մեր քրիստոնեության մեջ») պատմական աշխատության մեջ գրված են հետևյալ հիշարժան խոսքերը. «Երրորդություն» հասկացությունը բացառապես հեթանոսական ծագում ունի»: «Encyclopedia of Religion»–ում («Կրոնի հանրագիտարան») ասվում է. «Այսօրվա աստվածաբանները համաձայն են այն մտքի հետ, որ Երրորդության վարդապետությունը չկա եբրայերեն Աստվածաշնչում»: Հաջորդ էջերում գտնում ենք այս հայտարարությունը. «Աստվածաբանները միաբան ասում են, որ Նոր կտակարանն էլ չի պարունակում Երրորդության որևէ հստակ վարդապետություն»: Ճիզվիտ Ֆորթմանը գրել է իր «Triune God» («Եռամեկ Աստված») գրքում. «Նոր Կտակարանի հեղինակները… մեզ ոչինչ չեն ասում Երրորդության ձևական կամ ձևակերպված վարդապետության մասին, որևէ հստակ դոգմայի մասին, ըստ որի մեկ Աստծո մեջ կան մեծությամբ հավասար երեք աստվածային Անձնավորություններ: Ոչինչ մեզ ցույց չի տալիս, որ Աստվածաշնչի հեղինակներից թեկուզ մեկը նույ- նիսկ ենթադրած լինի Աստծո եռակիության մասին»: «New Encyclopaedia Britannica» հանրագիտարանում նշվում է. «Երրորդություն» բառը, ոչ էլ այդ ուսմունքը չկա Նոր կտակարանում»: «Encyclopaedia of Religion and Ethics» հանրագիտարանում կարդում ենք. «Քրիստոնեական հավատքը սկզբում երրորդաբանական չի եղել… այն այդպիսին չի եղել ոչ առաքելական, ոչ էլ հետառաքելական ժամանակներում, ինչպես դա երևում է Նոր կտակարանից և առաջին քրիստոնյաների մյուս գրվածքներից»: «New Catholic Encyclopedia» հանրագիտարանում կարդում ենք. «Մեկ Աստված՝ երեք Անձով» ձևակերպումը պարտադրվեց միայն 4–րդ դա- րի վերջերին, մինչ այդ դա լիովին չէր ընդունվել քրիստոնեական կյանքում և քրիստոնեական հավատքի դավանանքում»: «Encyclopaedia America» հանրագիտարանում գտնում ենք այս վճռա- կան հայտարարությունը. «Չորրորդ դարի Երրորդության վարդապե- տությունը ճշգրիտ չէր արտացոլում առաջին քրիստոնյաների ուսմունքը Աստծո բնության վերաբերյալ, ընդհակառակը՝ այն շեղվում է առաքյալների վարդապետությունից»: Հին Բաբելոնում և Ասորեստանում Քրիստոսից շատ դարեր առաջ արդեն կային եռյակներ և երրորդություններ: «Larousse Encyclopaedia of Mythology» հանրագիտարանը մեզ տեղեկացնում է Միջագետքի շրջանում գոյություն ունեցած այդպիսի մի եռյակի մասին. «Տիեզերքը բաժանվեց երեք մասի, և յուրաքանչյուրը մի աստծո տիրապետության տակ էր… դա մեծ աստվածների եռյակն էր»: Պատմիչ Ուիլ Դյուրանը նշում է. «Քրիստոնեությունը չոչնչացրեց հեթանոսությանը. հեթանոսությանը ընդունեց իր մեջ: Եգիպտոսից են գալիս աստվածային երրորդության պատկերացումները»: «The symbolism of Hindhu Gods and Rituals» գրքում խոսվում է հինդուիստական եռյակի մասին, որը գոյություն ուներ Քրիստոսից շատ դարեր առաջ. «Եռյակի աստվածներից մեկը Շիվան է: Նա կործանողն է: Մյուս երկուսն են Բրահման՝ արարիչը, և Վիշնուն՝ պահապանը»: «The Church of the First Three Centurie» աշխատությունը ամփոփում է այսպես. «… որ երրորդության վարդապետությունը ծագել է աստիճանաբար և հարաբերականորեն ուշ. այն ծագում է մի աղբյուրից, որը բոլորովին խորթ է հրեական և քրիստոնեական գրվածքներին: Այն ձևավորվել է աստիճանաբար և ներմուծվել է քրիստոնեության մեջ Պլատոնի ազդեցության տակ եղող եկեղեցական հայրերի կողմից»: «New Schaff–Herzog Encyclopaedia of Religious Knowledge» հանրագիտարանը հաստատում է. «Լոգոսի և Երրորդության վարդապետությունները ձևավորվեցին հույն եկեղեցական հայրերի կողմից, որոնք ուղղակիորեն կամ անուղղակիորեն խորապես ազդվել էին պլատոնական փիլիսոփայությունից»: Ինչպիսի՜ համոզիչ վկայություն ունենք տարբեր աղբյուրներից: Թող այս ոչ երկիմաստ արտահայտությունները խորհելու առիթ տան յուրաքանչյուր մարդու: