Հավիտենության մեջ Աստված մենակ էր Հոգու, Լույսի և Կյանքի Իր սկզբնական լեցունության մեջ: Սկզբում Նա հայտնվեց տեսանելի կերպարանքով, որը կոչվում է «Իր պատկերը»: Ինչպես Նա սկզբում հայտնվել է հոգևոր մարմնի մեջ, այնպես էլ հրեշտակներն են ստեղծվել հոգևոր մարմնի մեջ, և նույն հոգևոր կերպարանքով էլ ստեղծեց Ադամին: Առաջին հերթին «Տեր Աստված» ստեղծեց երկինքը և դրա մեջ գտնվողները, հետո երկիրը, ծովը և բոլոր դրա մեջ գտնվողները:Հրեշտակները շրջապատում են Նրան երկնքում և երկրի վրա: Ըստ էության մենք պետք է հետևենք Աստծո հայտնության հետքերին՝ իմանալու համար, թե ինչպես է Նա հայտնվել Հին և Նոր Կտակարաններում: Ողջ Հին Կտակարանում «Տեր Աստված» նորից ու նորից հայտնվում է տեսանելի կերպարանքով: Այդպես Նրան տեսավ Ադամը, այդպես տեսավ Աբրահամը, Նա այդպես հայտնվեց Մովսեսին, այդպես Հակոբը մենամարտեց Աստծո հետ, այդպես մարգարեները Նրան տեսան գահի վրա: Այդպես է Նրա մասին վկայում Սուրբ Գիրքը: Նա, ով ուզում է իմանալ, թե ում էր դիմում Աստված Եդեմի պարտեզում, երբ ասաց՝ «Մեր պատկերին ու նմանութեանը պէս մարդ ընենք...» (Ծննդոց 1:26,27), պետք է կարդա Աստվածաշնչի համապատասխան հատվածները, որոնք խոսում են «Աստծո պատկերի» մասին, ինչպես նաև այն հատվածները, որտեղ Տեր Աստված օգտագործում է «մենք» բառը, որովհետև ներկա եղողները Իր պատկերով էին: Ծննդ.3:22 համարում Տեր Աստված ասում է. «Ահա Ադամ մեզմէ մեկուն պէս եղաւ»: Ծննդ.11:7 համարում Տեր Աստված ասում է. «Եկէք, իջնենք, անոնց լեզուն խառնակենք»: Նաև Ես.6:8 համարում ասվում է. «...եւ մեզի համար ո՞վ պիտի երթայ»: Ինչպես Պողոս առաքյալն է ասում՝ «Գիրքն ի՞նչ է ասում» (Հռոմ.4:3), այնպես էլ մենք ամեն դեպքի համար պետք է մեզ հարց տանք՝ ի՞նչ է ասում Սուրբ Գիրքը այս թեմայի վերաբերյալ: Մենք պետք է քայլենք առաքյալների հետքերով, հավատանք այնպես, ինչպես իրենք են հավատացել, սովորեցնենք այն, ինչ իրենք են սովորեցրել, մկրտենք այնպես, ինչպես նրանք են մկրտել: Առանց բացառության ցանկացած աստվածաշնչային հարցին կարելի է ճիշտ պատասխանել միայն Աստվածաշնչի միջոցով: Հոբի գրքի 38–րդ գլխում իմանում ենք, թե իրականում ում հետ էր խոսում Ծննդոց գրքում.«Ո՞ւր էիր դու, երբ ես երկրին հիմերը կը դնէի ... երբ առաւօտեան աստղերը մէկտեղ փառաբանութիւն կ՛ ընէին, ու երբ Աստուծոյ բոլոր որդիները ցնծութեամբ կ՛աղաղակէին» (հհ. 4–7): Արարչագործության ժամանակ ներկա էին հրեշտակները և երկնային զորքերը: Երբ օրենքը տրվեց, հրեշտակները դարձյալ ներկա էին: Սուրբ Գիրքն ամենուրեք ասում է, որ միայն մեկ Օրենսդիր կա: «Քանզի մեր դատաւօրը Տէրն է, մեր օրենսդիրը Տէրն է» (Ես. 33:22): Մինչդեռ ասվում է. «Արդ, Օրենքն ինչի՞ համար է: Այն հանցանքների պատճառով տրվեց հրեշտակների կողմից կարգված միջնորդի միջոցով (Գաղատ. 3:19): «Որովհետև եթե հրեշտակների միջոցով ասված բանը հաստատ եղավ...» (Եբր. 2:2): Իրականում Տերը՝ որպես Ուխտի Հրեշտակ, հրեշտակների ուղեկցությամբ իջավ լեռան վրա՝ օրենքը տալու համար: «Այս նա է, որ անապատում ժողովրդի մեջ եղավ այն հրեշտակի հետ, որը Սինա լեռան վրա խոսեց նրա հետ, մեր հայրերի հետ, որը կենդանի պատգամներ ստացավ, որպեսզի մեզ տա» (Գործք 7:38): Ոչ միայն արարչագործության սկզբում (Հին Կտակարանում) և օրենքը տալու ժամանակ էին հրեշտակները ներկա, այլև փրկության գործի սկզբում (Նոր Կտակարանում): Ղուկասի Ավետարանի առաջին գլխում Գաբրիել հրեշտակը նախ հայտնեց Հովհաննես Մկրտչի ծննդյան մասին: Հետո, 26–րդ համարում գրված է. «Վեցերորդ ամսին Գաբրիել հրեշտակն Աստծո կողմից ուղարկվեց Գալիլեայի մի քաղաք, որի անունը Նազարեթ էր»: Այդպիսով , նա հայտնեց Փրկչի ծննդյան մասին: Այնուհետև դարձյալ հրեշտակն է խոսում հովիվների հետ. «Այսօր ձեզ Դավթի քաղաքում մի Փրկիչ ծնվեց, որ է՝ Օծյալ Տերը ... և այն հրեշտակի հետ հանկարծ հայտնվեց երկնավոր զորքի մի բարձրություն, որ Աստծուն օրհնում էր ու ասում. «Փառք Աստծուն բարձուքներում, երկրի վրա՝ խաղաղություն և մարդկանց մեջ հաճություն» (Ղուկաս 2:8–14): Այն բանից հետո, երբ Աստծո Որդին հաղթեց փորձությանը, գրված է՝ «Այն ժամանակ սատանան նրան թողեց, և ահա հրեշտակներ մոտ եկան ու ծառայում էին նրան» (Մատթ.4:4): Հովհ.20:12 համարում հրեշտակներն էին կանգնած դատարկ գերեզմանում, մեկը՝ գլխի, մյուսը՝ ոտքերի կողմը, և հաղորդեցին Խաչյալի հարության լուրը: Հին և Նոր Կտակարանները մեզ պատմում են հրեշտակների մասին, որոնք ներկա էին ամենուրեք, ուր Տերը ինչ–որ բան էր անում: Նա, ով կարդացել է Աստվածաշունչը մինչև Հայտնության գիրքը, ծանոթ է այն բազմաթիվ հատվածներին, որոնք վկայում են, որ Աստված պատգամաբերներ ունի երկնքում և երկրի վրա, և երբ կատարվում է փրկության հետ կապված որևէ դեպք, միշտ երկրի վրա գերբնական բաներ են կատարվում: Պատմոս կղզու վրա Հովհաննես առաքյալը արտահայտում է այդ միտքը՝ ասելով. «Այս խոսքերը հավաստի և ճշմարիտ են: Ու Տերը՝ սուրբ մարգարեների հոգիների Աստվածը, ուղարկեց իր հրեշտակին, որ իր ծառաներին ցույց տա այն, ինչ շուտով պետք է լինի» (Հայտն. 22:6): Այստեղ նույնպես տեսնում ենք Հին և Նոր Կտակարանների միջև եղած կատարյալ ներդաշնակությունը: «Տեր Աստված» այցելեց Աբրահամին Մամբրեի կաղնիների տակ (Ծննդ.18–րդ գլուխ) երկու հրեշտակների ուղեկցությամբ: Այս հատվածը նույնպես սխալ է մեկնաբանվում «Երեք Անձնավորությունների» վարդապետությունը քարոզողների կողմից: Քանի որ ասվում է, որ Աբրահամը հանկարծ իր առջև տեսավ երեք մարդու (հ.2), նրանք կարծում են, որ սուրբ «Երրորդությունն» էր: Բայց դա ոչ սուրբ, ոչ էլ «անսուրբ» երրորդությունն էր. դա Տերն էր, երկու հրեշտակների ուղեկցությամբ, ինչպես վկայում է Սուրբ Գիրքը: Աբրահամը կանգնեց իր հյուրերի մոտ՝ նրանց հյուրասիրելու համար, «և նրանք կերան» (հ.8): «Եւ Տէրը ըսաւ Աբրահամին...» (հ. 13ա): Ավելի ուշ մեզ ասվում է. «Եւ Տէրը ըսաւ. «Միթէ Աբրահամէն պիտի պահե՞մ ինչ որ պիտի ընեմ...» (h. 17): «Այն մարդիկը անկէ ելան ու դէպի Սոդոմ գացին: Աբրահամ տակաւին Տէրոջը առջեւ կայներ էր» (հ.22) Ծննդ.19–րդ գլխում երկու մարդիկ դարձյալ կոչվում են երկու հրեշտակներ. «Այն երկու հրեշտակները անկէ ելան ու դեպի Սոդոմ գացին: Ղովտը Սոդոմի դուռը նստեր էր: Ղովտ տեսնելով՝ զանոնք դիմավորելու ելաւ ու իր երեսը մինչեւ գետին ծռելով խոնարհութիւն ըրաւ» (հ.1): «Հրեշտակ» բառը նշանակում է «պատգամաբեր». «դեսպան»: Ուշադրություն դարձրեք, որ այնուհետև երկու հրեշտակները նորից կոչվում են «երկու մարդիկ»: Ողջ քաղաքը հավաքված էր Ղովտի տան շուրջը, և նրան հարցրին. «Ո՞ւր են այն մարդիկը, որոնք այս գիշեր քեզի եկան. զանոնք դուրս հանէ մեզի, որ գիտնանք զանոնք»: (հ.5): Ղովտը խնդրեց չարիք չանել իր հյուրերին, նույնիսկ այդ սրբապիղծ չարագործներին առաջարկեց իր դուստրերին: Նա աղաչեց. «...բայց միայն այս մարդոցը բան մի ընէք...» (հ. 8): Մենք ցանկացանք ձեզ ներկայացնել այն փաստը, որ սկզբից ի վեր Աստված շրջապատված է եղել հրեշտակներով, որոնք մարդու կերպարանք ունեին: «Տեր Աստված» Ինքը Իր բազմազան հայտնություններում մոտ 70 անգամ ներկայացված է որպես «Տիրոջ Հրեշտակ», «Աստծո Հրեշտակ», «Ուխտի Հրեշտակ» (Ելից 6–րդ գլուխ, Մաղաք.3:1, Գործք 7:30–38) և «Իր ներկայության Հրեշտակ» (Ես.63:9): Ծննդոց 28–րդ գլխում մեզ պատմվում է, թե ինչպես Հակոբը գերբնական փորձառություն ունեցավ Աստծո հետ: Նա տեսավ մի սանդուղք երկրի վրա, որ հասնում էր մինչև երկինք: «Եւ ահա Տէրը կայնեցաւ անոր վրայ ու ըսաւ. «Ես եմ Եհովան, քու Հօրդ Աբրահամին Աստուածը ու Իսահակին Աստուածը: Այդ երկիրը, որուն վրայ դուն կը պառկիս, քեզի ու քու սերունդիդ պիտի տամ» (հ. 13): Ծննդոց 32–րդ գլխում Տերը այլևս սանդուղքի վերևում չէր, այլ այստեղ՝ երկրի վրա: Մեզ ասվում է. «... ու մարդ մը կը գօտեմարտեր անոր հետ մինչեւ արշալոյս... եւ հոն օրհնեց զանիկա: Յակոբ այն տեղին անունը Փանուէլ դրաւ, քանզի ըսաւ. «Աստուած դէմ առ դէմ տեսայ ու իմ անձս ողջ մնաց» (հհ. 24 և 30) «Փանուել» բառը նշանակում է «Աստծո երեսը»: Աստծո ներկայությունը այնքան իրական էր Հրեշտակի կերպարանքում, որ Հակոբը Նրան բռնեց և Նրա հետ մենամարտեց, ինչպես կմենամարտեր մարդու հետ, և նույնիսկ իր ազդրի վրա հարված ստացավ Նրանից: Նա անձամբ հանդիպեց Աստծուն, նա փոխվեց և նախկին Հակոբը՝խաբողը, դարձավ նոր մարդ՝ «Իսրայել»՝ «Աստծո հետ մենամարտող»: Ովսե մարգարեն այսպես է խոսում Հակոբի այդ փորձառության մասին. «... ու մարդ մը կը գօտեմարտեր անոր հետ մինչեւ արշալոյս... եւ հոն օրհնեց զանիկա: Յակոբ այն տեղին անունը Փանուէլ դրաւ, քանզի ըսաւ. «Աստուած դէմ առ դէմ տեսայ ու իմ անձս ողջ մնաց» (հհ. 24 և 30) Ի՜նչ հրաշալի նկարագրություն: Նա մենամարտեց Հրեշտակի հետ, Որը միևնույն ժամանակ Տերն էր, զորքերի Աստվածը, Ում անունը Յահվե է՝ Տեր: Կանչում ենք հաջորդ վկային՝ Մովսեսին, որի՝ Աստծո հետ ունեցած գերբնական փորձառությունների մասին պատմվում է Ելից 3:2–6 համարներում. «Եւ Տէրոջը հրեշտակը կրակի բոցով մորենիին մէջէն երեւցաւ անոր: Անիկա տեսաւ որ ահա մորենին կրակով կը վառէր, բայց մորենին չէր սպառեր: Մովսէս ըսաւ. «Հիմա երթամ ու այս մեծ տեսարանը տեսնեմ՝ թէ ինչո՞ւ համար մորենին չայրիր»: Տէրը տեսաւ որ անիկա տեսնելու եկաւ, Աստուած մորենիին մէջէն կանչեց անոր ու ըսաւ.«Մովսէս, Մովսէս» եւ անիկա ըսաւ. «Ահա հոս եմ»: Աստուած ըսաւ. «Հոս մի մօտենար. կօշիկներդ հանէ քու ոտքերէդ, վասն զի այն տեղը՝ որուն վրայ կայներ ես, սուրբ երկիր է»: Նաեւ ըսաւ անոր.«Ես եմ քու Հօրդ Աստուածը, Աբրահամին Աստուածը, Իսահակին Աստուածը ու Յակոբին Աստուածը»: Մովսէս իր երեսը ծածկեց, վասն զի Աստուծոյ նայելու վախցաւ» (Ելից 3:2–6): Ներքոհիշյալ երեք անվանումները ներկայացնում են նույն Անձնավորությանը. Տիրոջ Հրեշտակը, որովհետև պատգամ էր բերում, Տերը, որովհետև միակ Տիրակալն է, Աստված, որովհետև միակն է, որ արժանի է պաշտամունքի, որին պատկանում է ողջ փառքը հավիտենության մեջ: Մովսեսը ցանկանում էր իմանալ Աստծո անունը, Ով հայտնվել էր իր հայրերին՝ Աբրահամին, Իսահակին և Հակոբին: «Եվ Աստված ասաց Մովսեսին. «Ես եմ ՈՐ ԵՄ: Եվ ասաց. «Այսպես ասա Իրսայելի որդիներին. «Ինձ ԵՄ–ը ուղարկեց ձեզ մոտ: Նաև Աստված ասաց Մովսեսին. «Այսպես ասա Իսրայելի որդիներին. «Ձեր հայրերի Եհովա Աստվածը՝ Աբրահամի Աստվածը, Իսահակի Աստվածը և Հակոբի Աստվածը ինձ ձեզ մոտ ուղարկեց. այս է Իմ անունս հավիտյան, և այս է իմ հիշատակս ազգից ազգ» (Ելից 3:14,15): Ելից 6:2,3 համարներում մեզ ասվում է. «Եւ Աստուած շարունակեց ու ըսաւ Մովսէսին. «Ես եմ Եհովան, որ Աբրահամին, Իսահակին ու Յակոբին Ամենակարող Աստուծոյ անունով երեւցայ. բայց Իմ Եհովա անունովս անոնց չյայտնուցայ» (Ելից 6:2,3): Իսրայելի հետ ուխտ անելուց առաջ Աստված հայտնեց Իր Ուխտի Անունը՝ «Ես եմ, որ ԵՄ»՝ «Ես եմ JHWH». այսպես է գրված Ամենակարողի անունը եբրայական տեքստում, քառագրի տեսքով: Այդտեղից է ծագել եբրայական «Յահվե» անունը: Տարբեր լեզուներով Աստվածաշնչի թարգմանություններում ոմանք այդ անունը թարգմանել են «Տեր», մյուսները՝ «Հավիտենական», ոմանք էլ՝ «Յահվե»: Բայց խոսքը միշտ նույն և միակ աստվածային Անձնավորության մասին է: Մինչդեռ պետք է ասվի, որ Յահվեն է այդ Անվան ճշմարիտ նշանակությունը: Դա երևում է նաև «Յահ»–ով սկսվող կամ վերջացող բոլոր անուններում: Տերը միշտ Իրեն պատկանողների համար եղել է «Յահվե–Յիրե»՝ «Տերը կհոգա» (Ծննդ.22:13, 14) մինչև՝ «Յահվե–Շամմահ»՝ «Տերը ներկա է» (Եզեկ.48:35): Աստված՝ Էլոհիմ բառի համար «Էլ»–ը արդեն բավարար է, «Էլ Էլյոն»՝ «Բարձրյալ Աստված» (Ծննդ.14:18), «Էլ Շադայ»՝ «Ամենակարող Աստված» (Ծննդ.17–րդ գլուխ), «Էլ Օլամ»՝ «Հավիտենության Աստված» (Ծննդ.21:33), մինչև «Էլ Գիբբոր»՝ «Հզոր Աստված» (Ես.9:6): Մինչև օրենքի տրվելը Աստված հիմնականում հայտնվել է Էլ Շադայ անվամբ: Օրենքը տրվելուց հետո Նրա Ուխտի Անունը՝ Յահվեն, կարևոր դեր է խաղում: «Էմմանու–Էլ» նշանակում է «Աստված մեզ հետ», «Հալլելու–Յահ» նշանակում է «Օրհնեցեք Տիրոջը», «Եսա–Յահ» նշանակում է «Յահվեն փրկություն է», «Դանի–Էլ» նշանակում է «Աստված Դատավոր է»: Էլ անունը կապված է Աստծո (Էլոհիմ) հետ, իսկ Յահ անունը՝ Տիրոջ (Յահվե): Անհրաժեշտ է իմանալ, որ Աստծո յուրաքանչյուր հայտնություն սկզբից ի վեր կարևոր դեր ունի փրկության պատմության մեջ: Այդպես ենք կարողանում առանց դժվարության հասկանալ Հին Կտակարանից Նորին անցումը: Նոր Կտակարանի Ուխտի Անունը՝ Հիսուս, եբրայերեն հնչում է «Յահ–Շուա»՝ ուղղակիորեն հայտնելով, թե ով է եկողը, այսինքն՝ «Յահվե–Փրկիչը». «...որովհետեւ նա Իր ժողովրդին կը փրկի իր մեղքերից» (Մատթ.1:21) Շատ ցավալի է և ոչ վայել Աստծո առաջ, որ անունների սկզբնական նշանակությունը չի հաղորդվել Աստվածաշնչի թարգմանության ժամանակ: Թարգմանիչները գիտեն լեզուն, բայց, ինչպես տեսնում ենք, դա բավարար չէ: Պետք է, որ հայտնություն լինի: Միայն Աստծո Հոգին է քննում Աստծո խորությունները (1 Կորնթ. 2:10–16) և մեզ առաջնորդում ամեն Ճշմարտության (Հովհ.16:7–15 և այլ համարներ)՝ աստվածային խորհրդի բոլոր գաղտնիքներին (Եփես.3:1–5 և այլ համարներ):