500 տարի առաջ Լյութերի միջոցով կատարված Ռեֆոր- մացիան այս տարի տոնում են թե՜ ավետարանական, թե՜ կաթոլիկ եկեղեցիները բազմաթիվ, մասնավորապես էկումենիկ միջոցառումների միջոցով: Բայց իրականում աստվածաշնչյան արժեքներին վերադարձը, Քրիստոսին՝ Փրկչին անհատապես գալը, Աստծո հետ անձնական հաղորդակցությունը, սկսվել էին արդեն 150 տարի առաջ, Անգլիայում՝ Ջոն Ուիքլիֆի, Չեխիայում՝ Յան Հուսի միջոցով: Հոլանդացի Էրազմ Ռոտերդամցին առաջինն էր, որ հրատարակեց Նոր Կտակարանը հունարեն բնագրով: Ռեֆոր- մացիան չսահմանափակվեց Գերմանիայով, այլ տարածվեց ողջ Եվրոպայում: Լյութերը պարզապես օգնեց դրա վերջնական առաջխաղացմանը: Նա հասկացավ Աստվածաշնչիի կարևորությունը և ողջ ժողովրդի համար այն թարգմանեց գերմաներեն: Նա, ով կարդացել է, թե ինչքան տարբեր են եղել ռեֆորմատորների գիտելիքները և այն թեմաները, որոնց շուրջ նրանք վիճել են, կհասկանա, որ դա միայն սկիզբն էր: Այս նկարում պատկերված են մարդիկ, ովքեր կարևոր դեր են խաղացել Ռեֆորմացիայի ժամանակ. բացի Պրահայի (Չեխիա) Յան Հուսից, իհարկե պատկերված է նաև Մարտին Լյութերը իր կնոջ՝ Կատարինա ֆոն Բորայի հետ և իր ընկեր Ֆիլիպ Մելանխթոնի հետ, որոնք գործել են Գերմանիայում, նաև Ուլրիխ Ցվինգլին՝ քաջ շվեյցարացին Ցյուրիխից, ֆրանսիացի Ժան Կալվինը, որն ապրում էր Ժնևում: Տպավորիչ է տեսնել այս տղամարդկանց և կանանց, ովքեր մասնակցել են Ռեֆորմացիայի առաջխաղացմանը: Հաջորդեցին արթնություններ Մենո Սիմոնսի՝ մենոնիտների հիմնադրի միջոցով, Ջոն Սմիթի՝ մկրտականների նախակարապետի միջոցով, ինչպես նաև Ջոն Ուեսլեյի միջոցով, որը սկիզբ դրեց մեթոդական շարժմանը: Հաջորդ դարերի ընթացքում աստվածաշնչյան թեմաները և փրկության փորձառությունները ավելի շատ ընդգրկվեցին քարոզչության մեջ նաև մորավական եկեղեցուց կոմս ֆոն Ցինցենդորֆի և արթնության մյուս քարոզիչների միջոցով: Այդպես շարունակվեց մինչև քսաներորդ դարի սկիզբը: Հոգեգալստական արթնությունը, որը սկսվեց Սուրբ Հոգու հեղումով, 1906 թվականի ապրիլի 9-ին, Լոս Անջելեսում, Ազուզա Սթրիթում, վերադարձ հանդիսացավ դեպի սկզբնական քրիստոնեություն Հոգու պարգևների հետ կապված, բայց ոչ մաքուր առաքելական ուսմունքի: Այդ արթնությունից առաջացած հոգեգալստական եկեղեցիների մեծ մասը կանգ առան երրորդաբանական հավատքի դավանության վրա, որը ձևակերպվել է Քրիստոսից հետո 325 թվականին, Նիկիայում և փոփոխվել է 381 թվականին, Կոստանդնուպոլսի տիեզերաժողովում և հռչակվել ՙառաքելական հավատքի դավանանք՚: Պետք է հստակորեն ասել. ոչ մի առաքյալ ներկա չի եղել վերոհիշյալ տիեզերաժողովներին: Աստվածաշնչյան հավատքի դավանանքը միայն Աստվածաշնչի մեջ է, և առաքելական է միայն այն, ինչ առաքյալներն են սովորեցրել հարուցյալ Փրկչի կողմից, Սուրբ Հոգու անմիջական առաջնորդությամբ, և միայն դա է մինչև վերջ ուժի մեջ մնալու Հիսուս Քրիստոսի Եկեղեցու համար: Մոլորություն է, երբ վերնագիր են գրում՝ ՙՈւրիշ Ավետարան չկա՚, բայց այնուամենայնիվ շարադրում են ավանդական մեկնությունները: Ոչ մի օգուտ չկա, երբ օգտագործում են ՙԱստվածաշնչին հավատարիմ՚ արտահայտությունը, բայց դրան հաջորդում է այն դավանությունը, որը ձևակերպվել է միայն չորրորդ դարում, կայսերական եկեղեցում և ոչ մի ընդհանուր բան չունի Աստվածաշնչի հետ: Հովհ. 17-րդ գլխում Փրկիչը չի խոսում տարբեր եկեղեցիների միության մասին, այլ հավատացյալների մեջ՝ Հոգու միության: ՙԵս նրանց մեջ, և Դու իմ մեջ, որ նրանք կատարյալ լինեն միության մեջ... ՚: Բոլոր քրիստոնեական խմբերում լրջորեն պետք է մտածեն այն խոսքերի մասին, որը Պողոս առաքյալը գրել է Աստծո կողմից: ՙԱստծո՝ ինձ տված շնորհի համաձայն, որպես իմաստուն ճարտարապետ ես հիմքը դրեցի, և ուրիշն է դրա վրա կառուցում: Միայն թող ամեն մարդ զգույշ լինի, թե ինչպես է կառուցում՚ (1Կորնթ. 3:10): ՙԱռաքյալների ու մարգարեների հիմքի վրա շինված, որի անկյունաքարը Քրիստոսն է, որ նրա մեջ ամբողջ շինվածքը միասին համարված աճում է, որպեսզի սուրբ տաճար լինի Տիրոջով. որ դուք էլ նրա մեջ նրա հետ շինվում եք՝ Աստծո բնակարան Հոգով՚ (Եփես.2:20-22): ՙՄեկ Տեր, մեկ հավատ, մեկ մկրտություն: Մեկ Աստված ու ամենքի Հայր, որ ամենքի վրա, ամենքի հետ ու ձեր ամենքի մեջ է՚ (Եփես.4:5,6): ՙԲայց եթե մենք էլ կամ երկնքից մի ուրիշ հրեշտակ նրանից տարբեր բան ավետարանի, քան մենք ձեզ ավետարանեցինք, նզովված լինի՚ (Գաղատ.1:8): Ռեֆորմացիայի բոլոր գործիչների մեջ ընդհանուր բան կար՝ բոլորը մերժում էին Հռոմի պապին որպես Քրիստոսի փոխանորդի, դեմ էին Մարիամի և ընդհանրապես սրբերի պաշտամունքին, պատկերների և մասունքների պաշտամունքին: Դա ընդգրկում էր նաև ռեֆորմացված եկեղեցիների մաքրումը՝ հեռացվում էին արձանները, պատկերները, նույնիսկ երգեհոնները: Ցավոք սրտի, այդ եկեղեցիների և հարանվանությունների ուսմունքը չի համապատասխանում առաքյալների վարդապետությանը, և եթե ուշադիր նայենք, յուրաքանչյուր քրիստոնեական համայնք քարոզում է իր սեփական ավետարանը: Առաքյալները մեզ չեն կտակել երեք կամ չորս խորհուրդներ, որոնք փրկություն են բերում, այլ կատարել են Մատթ. 28:19-ի միսիոներական հանձնարարությունը, քարոզել են Աստծո հետ հաշտության Ավետարանը, մեղքերի թողությունը, և Մարկոս 16:16 համարի համաձայն մկրտել են բոլոր նրանց, ովքեր հավատացել են Տեր Հիսուս Քրիստոսի Անվանը: Դա է Նոր Կտակարանի Ուխտի Անունը, որով Աստված մեզ հայտնվել է որպես Հայր, Որդու մեջ և Սուրբ Հոգու միջոցով: Միայն այդ Անվան մեջ է Աստծո փրկությունը (Գործք 4:12): ՙՀանուն Հոր, Որդու և Սուրբ Հոգու՚ երրորդաբանական ձևակերպումը ոչ մի անգամ չի կիրառվել Աստվածաշնչում: Եկեղեցու համաշխարհային պատմությունը վկայում է, որ քրիստոնեության առաջին դարերում մկրտվում էին միայն հավատացողները, Տեր Հիսուս Քրիստոսի Անունով, ընկղմելու միջոցով: Մատթ. 28:19-ի սխալ մեկնությունը սկսվել է Քրիստոսից հետո 381 թվականի տիեզերաժողովից: Գործք 2-րդ գլխում, Եկեղեցու հիմնադրման օրը քարոզվեցին ապաշխարությունն ու մեղքերի թողությունը: Պետրոսը նրանց ասաց. ՙԱպաշխարեցե՜ք և ձեզանից ամեն մեկը թող Հիսուս Քրիստոսի Անունով մկրտվի՝ մեղքերի թողության համար և Սուրբ Հոգու պարգևը կստանաք՚ (հ. 38): Մկրտվեցին առաջին երեք հազար նորադարձները (Գործք 2:37-41): Սա է միակ ճշմարիտ օրինակը ողջ Գործք առաքելոցում: Փիլիպոսը քարոզեց Սամարիայում, և հավատացյալների մասին ասվում է. ՙ...միայն Տեր Հիսուսի Անունով էին մկրտված՚ (Գործք 8:16): Պետրոսը քարոզեց Հիսուս Քրիստոսի Ավետարանը հռոմեացի հարյուրապետ Կոռնելիոսի տանը, և Սուրբ Հոգին իջավ բոլոր լսողների վրա: Այնուհետև կարդում ենք. ՙԵվ հրամայեց նրանց, որ մկրտվեն Հիսուս Քրիստոսի անունով՚ (Գործք 10:48): Պողոսը Եփեսոսում քարոզեց նրանց, ովքեր հետևում էին Հովհաննես Մկրտչի ուսմունքին. ՙԵվ երբ լսեցին, Տեր Հիսուսի անունով մկրտվեցին՚ ( Գործք 19:5): Դա մինչև վերջ ուժի մեջ է մնում Հիսուս Քրիստոսի Եկեղեցում: Ռեֆորմացիայի հոբելյանի շրջանակներում հարյուրավոր հոդվածներ են գրվել թեր և դեմ կարծիքներով Մարտին Լյութերի և Ռեֆորմացիայի վերաբերյալ: Վերնագրերից մեկը հնչում է այսպես. ՙՀինգ հարյուր տարվա բաժանումը բավական է՚: Ամենուրեք հաշտոթյան պաշտամունքներ են արվում: Ամեն անգամ խոսում են ՙբազմազանության մեջ միության՚ մասին: Բայց այս ամենի մեջ որտե՞ղ է անձնական հաշտությունը Աստծո հետ, Հիսուս Քրիստոսի՝ Փրկչի միջոցով (2 Կորնթ. 5:14-21): Երբ դուստրեկեղեցիները վերադառնում են Հռոմի եկեղեցու մայրական գիրկը, դրանով վկայում են, որ հոգևորապես նրան են պատկանում: Բոլոր նրանք, ովքեր շնորհք են գտել Աստծո առաջ, վերադառնում են սկզբնական Եկեղեցուն, առաքյալների հավատքին, որը դուրս է եկել Երուսաղեմից: Այժմ հնչում է վերջին կանչը, որն ուղղված է բոլոր ճշմարիտ հավատացյալներին՝ անկախ կրոնական պատկանելությունից, և նրանց կլսեն այն: ՙԴրա համար նրանց միջից դուրս գնացեք ու բաժանվեցեք,– ասում է Տերը,– և պիղծ բաների մի դիպչեք: Եվ ես ձեզ կընդունեմ ու ձեզ Հայր կլինեմ, և դուք ինձ որդիներ ու դուստրեր կլինեք՚,--- ասում է Ամենակալ Տերը՚ (2 Կորնթ.6:17,18): Մի հայացք գցենք քրիսոնեական աշխարհի վրա: Երկու միլիարդից ավելի մարդկանցից ովքե՞ր են իրոք դարձի եկել Քրիստոսին: Ովքե՞ր են Խոսքից և Հոգուց վերստին ծնվել, ինչպես Տերն է պահանջում. ՙՀիսուսը պատասխանեց և ասաց նրան. ՙՃշմարիտ, ճշմարիտ եմ ասում քեզ, եթե մեկը վերստին չծնվի, չի կարող տեսնել Աստծո թագավորությունը՚ (Հովհ. 3:3): Ովքե՞ր են ունեցել փրկության այն փորձառությունները, որոնք եղել են սկզբնական քրիստոնեության մեջ: Այսօր էլ ուժի մեջ է այն, ինչ գրել է Հովհաննես առաքյալը. ՙԵվ սա է վկայությունը, որ Աստված մեզ հավիտենական կյանք տվեց, և այս կյանքը նրա Որդու մեջ է: Ով որ Որդուն ունի, նա կյանք ունի, և ով որ Աստծո Որդուն չունի, կյանք չունի՚ (1 Հովհ.5:11,12: Ոչ մի կրոն, ոչ էլ նույնիսկ քրիստոնեական կրոնը, երբեք ոչ ոքի չի շնորհել մեղքերի թողություն և Աստծո փրկությունը: